Na het verkennen van de ongerepte natuur van Sulawesi, vinden we onszelf ondergedompeld in de essentie van Sulawesi’s culturele rituelen, waar leven en dood in harmonie bestaan. Dit eiland, met zijn rijke tradities, biedt een fascinerend uitzicht op hoe de dood een integraal deel van het leven vormt en hoe dit wordt gevierd binnen de lokale gemeenschappen

Na drie weken drie keer per dag rijst met vis te hebben gegeten, is het meer dan een beetje bevreemdend om vanaf onze ereplaats op een plastic stoel, te kijken naar een groep mannen die met grote messen een aantal varkens en buffels in stukken aan het hakken zijn. Liters bloed mengen zich met de modder waarin een dozijn varkens, vastgebonden met bamboe, onder een brandende zon gillend en heftig schokkend hun onvermijdelijke lot afwachten, terwijl de losgesneden kop van een waterbuffel ons met lege ogen aanstaart. De paar varkens die nog vrij rondlopen lijken zich niet te beseffen dat zij op zeer korte termijn hetzelfde lot als hun soortgenoten zullen ondergaan. Nu lopen ze nog vrolijk knorrend tussen het bloed en de kadavers en rollen ze ontspannen door de bloederige modder. De mensen om ons heen doen alsof het de normaalste zaak van de wereld is. En dat is het voor hen ook. In hun cultuur is de dood net zo normaal als het leven. Na weken in de natuur te hebben doorgebracht, zitten we nu middenin de cultuur op Sulawesi.

Sulawesi, vroeger bekend als Celebes, is één van de grotere eilanden van Indonesië. Het is vier keer zo groot als Nederland en er wonen 18 miljoen mensen. Het ligt tussen Borneo en Papoea en heeft een heel opvallende topografie: op de kaart ziet het eiland eruit als een reusachtige letter K, gevormd door de vier schiereilanden die het eiland vormen. De onregelmatige topografie is ontstaan door een explosieve geologische ontstaansgeschiedenis vol aardbevingen en vulkaanuitbarstingen, doordat hier drie aardplaten met elkaar in botsing komen. Niet alleen ziet Sulawesi er daardoor uit alsof het door een blender is gehaald, ook heeft zich op het bergachtige met dicht tropisch regenwoud begroeide eiland een unieke biodiversiteit ontwikkeld, met een verscheidenheid aan planten- en diersoorten die nergens anders ter wereld voorkomen.

Reizen door dit fascinerende land is een tijdrovende onderneming. Het eiland is te groot om alles te zien en te beleven

Reizen door dit fascinerende land is een tijdrovende onderneming. Het eiland is te groot om alles te zien en te beleven. De afstanden zijn groot, de wegen allesbehalve recht. Met de bus ben je al snel een hele dag onderweg om een relatief kleine afstand te overbruggen. Er zijn nachtbussen waarin je in theorie zou kunnen slapen, maar een weg vol kuilen en bochten biedt geen garantie dat dit je gaat lukken. Maar gelukkig is er een goed alternatief: vliegen in Indonesië is goedkoop, efficiënt, snel en de verbindingen zijn frequent. Verwacht aan boord geen service: de lekkere luchtjes die uit de kombuis komen horen bij het gezellige theekransje van de stewardessen, die zich drukker maken over hun make-up dan het welzijn van de passagiers.

Culinaire Avonturen in Tomohon

Manado is de hoofdstad van Noord-Sulawesi, een regio met adembenemende natuur, bruisende cultuur, een bijzondere keuken en hartverwarmende gastvrijheid zeggen de boekjes. We reizen door naar Tomohon, een schilderachtige stad in de Minahasa-hooglanden. Daar huren we een brommer en gaan op verkenning. Over rustige wegen slingeren we door een landschap met groene heuvels, vulkanen, sprookjesachtige watervallen, heetwaterbronnen, dichte tropische bossen en vruchtbare landbouwgrond met een grote variëteit aan gewassen.

De vulkanen rond Tomohon behoren tot de actiefste en zijn de bron van de vruchtbare aarde in de Minahasa hooglanden

Indonesië is een land met een groot aantal vulkanen. Er zijn er meer dan 400, waarvan er ongeveer 130 in meer of mindere mate actief zijn. De vulkanen rond Tomohon behoren tot de actiefste en zijn de bron van de vruchtbare aarde in de Minahasa hooglanden. Door de vruchtbare grond in combinatie met het aangename klimaat is de landbouw in dit gebied zeer productief. De regio staat dan ook bekend om zijn overvloed aan groenten, fruit en bloemen. Ook zijn er plantages voor kruidnagel, vanille en andere specerijen. Het is een feest om met onze brommer door dit gebied te toeren vanwege de adembenemend mooie groene vergezichten met de schitterende vulkanen op de achtergrond.

Op de levendige en kleurrijke markten wordt alles verkocht: van de ‘interessant’ ruikende durian tot kokosnoot, van batik kleding tot kinderspeelgoed. Een beruchte plek is de dagelijkse markt van Tomohon, waar je kennis maakt met de extremere eetgewoonten van de lokale bevolking. Alles wat loopt, zwemt of vliegt wordt hier beschouwd als eetbaar. Dierenwelzijn is ondergeschikt. De Minahasan staan erom bekend dat ze alles eten dat poten heeft behalve tafels en stoelen en alles wat vliegt behalve vliegtuigen. In de traditionele restaurants eet je naast kip en varken ook vleermuis, hond, kat, rat en slang. Het is maar wat je gewend bent. Tip: als je gerecht veel kleine botjes heeft, kun je aannemen dat er geen rund of varken op je bord ligt. 

In de traditionele restaurants eet je naast kip en varken ook vleermuis, hond, kat, rat en slang   

Hoewel Indonesië een overwegend islamitisch land is, is het merendeel van de Minahasa-bevolking christelijk. Vanwege de Nederlandse koloniale geschiedenis in Indonesië, verwachten we dat we als Nederlander soms kritisch zullen worden bekeken. Maar niets is minder waar: als we vertellen dat we uit ‘Belanda’ komen wordt nog net niet de rode loper uitgelegd. Dat de Nederlanders het christendom hebben meegebracht, wordt hier gezien als een bijzonder goede gebeurtenis wat nog altijd wordt gevierd. Maar niet alleen de christelijke bevolking behandelt ons als hooggewaardeerde gasten: vooral Jeroen valt erg in de smaak bij de islamitische vrouwen en jong en oud gaat met ons op de foto alsof we beroemdheden zijn.

Duikparadijs Bunaken: Een onderwater wonder

Voor de kust van Noord-Sulawesi ligt Pulau Bunaken. Dit kleine eiland wordt omringd door koraalriffen die abrupt overgaan in zeer diep water, met sterke stromingen die rijk zijn aan voedingsstoffen. Uitgestrekte mangroven beschermen daarnaast veel van de stranden en koralen tegen erosie. Dit maakt het één van de beste duik- en snorkelplekken ter wereld. De steile koraalwanden rond het eiland bieden een adembenemend onderwaterlandschap en herbergen een overvloed aan leven: felgekleurde sponsen, bloeiende koralen in alles soorten, maten en kleuren en een hoeveelheid vissen die je normaal alleen op televisie ziet.

De steile koraalwanden rond het eiland bieden een adembenemend onderwaterlandschap en herbergen een overvloed aan leven

We verwachten niet dat het nog mooier en spectaculairder kan worden dan Raja Ampat en hebben geen bijzondere verwachtingen. We maken de oversteek naar Pulau Bunaken met de wens om nog een paar dagen te genieten van een tropisch paradijs, voordat we weer naar de binnenlanden van Sulawesi gaan. In Raja Ampat verbleven we in zeer eenvoudige houten hutjes. Op Bunaken in een chique bungalow in een schitterende tropische tuin, uitkijkend over het turquoise water van de zee, achter een door mangroven beschermd prachtig klein zandstrand.

Elke dag worden we gewekt door een waar orkest van tropische vogels. Elke dag duiken we na het ontbijt het snelstromende warme kristalheldere water in. De diversiteit en de overvloed aan koraal en vis die we onder water aantreffen is adembenemend. Het Bunaken National Marine Park wordt niet zonder reden één van de beste duik- en snorkelplekken ter wereld genoemd: meer dan 70% van alle bekende vissoorten in de Indische Oceaan en het westelijk deel van de Grote Oceaan komen hier voor. Tussen de meer dan 390 soorten zachte en harde koralen ontdekken we continue vissen die we nog niet eerder hebben gezien. Kijkend in de diepte langs de loodrechte muren van koraal zien we overal leven.

Tussen de meer dan 390 soorten zachte en harde koralen ontdekken we continue vissen die we nog niet eerder hebben gezien

De onderwaterwereld is spectaculair genoeg met de diversiteit en de aantallen vissen die we hier aantreffen. Maar wat Bunaken voor ons het meest bijzonder maakt, is het onwaarschijnlijke aantal schildpadden dat we hier aantreffen. Elke dag opnieuw zwemmen we met tientallen reuzenschildpadden, de ene nog groter dan de andere. Gracieus zwemmen ze gewichtsloos door het heldere water. Trekken ze grote stukken van het koraal om er rustig op te kauwen. Liggen ze onder een overhangend stuk koraal meters onder het wateroppervlak bij te komen van de sterke stroming.

Langs een honderden meters lange koraalwand die lokaal bekend staat als ‘turtle city’ raken we de tel kwijt. Waar we ook kijken zien we meerdere schildpadden: op meerdere niveaus langs de wand met felgekleurd koraal liggen schildpadden geparkeerd, terwijl er links en rechts nog een paar passeren. Alsof dit niet al bijzonder genoeg is, wordt ons nog een extra cadeau gedaan: op een paar meter afstand passeert een dugong (zeekoe) ons uit tegengestelde richting. Happend naar adem kijken Mette en ik elkaar aan: zag jij dat ook? Wij zijn niet de enige die dit bijzonder vinden. Als we in het dorp vertellen dat we een dugong zijn tegengekomen is dat de ‘talk of the town’.

Tana Toraja: Het Hart van Sulawesi’s Cultuur

In de hooglanden van centraal Sulawesi, verscholen tussen een betoverend landschap van terrassen van smaragdgroene rijstvelden, tegen een achtergrond van met dicht tropisch regenwoud begroeide heuvels en bergen, vind je één van de meest fascinerende en authentieke culturen van Indonesië. De visuele pracht is overweldigend, met dorpen van schitterend bewerkte en kleurrijk beschilderde houten huizen, tussen een weelderig groene vegetatie van palmen, bananen en andere tropische gewassen. De Tongkonan zijn de traditionele huizen van de Toraja-bevolking, gebouwd op houten palen en versierd met ingewikkeld houtsnijwerk en kleurrijke motieven, die de sociale status van de bewoners weerspiegelen. De unieke en opvallende daken zijn gebogen en kunnen naar boven of naar beneden wijzen, wat symbool staat voor de hoorns van een waterbuffel, een belangrijk dier in de Toraja-cultuur. In de grote Tongkonan wordt gewoond, de kleinere doen dienst als opslagplaats voor met name rijst.

Tana Toraja is een fascinerende bestemming voor reizigers die geïnteresseerd zijn in cultuur, geschiedenis en unieke tradities. Onze verkenning van deze regio voert ons terug in de tijd en laat ons kennis maken met de levendige en rijke cultuur van één van de meest fascinerende en unieke inheemse bevolkingsgroepen van Indonesië. De Toraja-samenleving is sterk hiërarchisch, met adellijke families die een aanzienlijke invloed hebben op het lokale leven. Familiebanden zijn cruciaal in Toraja, en mensen streven ernaar hun voorouders te eren en respecteren door middel van verschillende ceremonies en rituelen. Hoewel het grootste deel van de Toraja-bevolking tegenwoordig christelijk is, blijven de traditionele animistische overtuigingen, bekend als ‘Aluk To Dolo’ (de weg van de voorouders), een belangrijk aspect van hun cultuur. Deze religieuze mix heeft geleid tot een unieke combinatie van christelijke en animistische elementen in hun ceremonies en rituelen, waarvan de ‘Rambu Solo’ één van de belangrijkste is.

Rambu Solo: Het begrafenis ritueel van Sulawesi

De Rambu Solo-ceremonie is een uitgebreid en complex begrafenisritueel. Het is één van de belangrijkste en meest onderscheidende aspecten van de Toraja-cultuur. Deze ceremonie is bedoeld om de overledene naar het hiernamaals te begeleiden en de banden tussen de levenden en de doden te versterken. Rambu Solo is een ritueel dat vaak dagen of zelfs weken in beslag neemt, afhankelijk van de status en rijkdom van de overledene en de familie. De familie van de overledene kan maanden of zelfs jaren sparen om een passende ceremonie te organiseren. Tijdens deze periode wordt het lichaam van de overledene geconserveerd met behulp van traditionele methoden en bewaard in het ouderlijk huis, meestal in een speciale kamer. Gedurende deze tijd wordt de overledene beschouwd als ziek of slapend en niet als dood.

De ceremonie is een groots sociaal evenement, waarbij familieleden, vrienden en buren worden uitgenodigd om deel te nemen. Een belangrijk onderdeel van de ceremonie is het offeren van dieren, voornamelijk waterbuffels en varkens die worden gezien als voertuigen die de ziel van de overledene naar het hiernamaals dragen. Het aantal geofferde dieren varieert afhankelijk van de sociale status van de overledene en de giften van de bezoekers, maar bloederig wordt het zeker. Na afloop van de ceremonie wordt het lichaam van de overledene naar zijn laatste rustplaats gebracht, vaak een klifgraf of een grot in de rotsen, waar ze worden beschermd door houten beelden, Tau Tau genoemd, die de overledene vertegenwoordigen. Ken je veel mensen of kom je uit een grote familie dan kun je direct door naar de volgende uitvaartceremonie; met zulke uitgebreide en frequente begrafenisrituelen vragen wij ons af hoe de mensen uberhaupt nog toe komen aan werken.

Toraja Tradities: De Sacrale Babygraven

Een andere unieke en opmerkelijke traditie van de Toraja zijn de babygraven. Deze specifieke begrafenispraktijk is bedoeld voor baby’s en jonge kinderen die overlijden voordat ze hun tanden krijgen, en wordt gezien als een manier om hun ziel dicht bij de natuur en het leven te houden. In plaats van de gebruikelijke klifgraven of houten doodskisten die worden gebruikt voor volwassenen, worden de overleden baby’s en jonge kinderen begraven in holle bomen, meestal de Tarra-bomen, die als natuurlijke doodskisten dienen.

Het lichaam van het kind wordt volledig opgenomen in de boom, zodat de ziel de kans krijgt om door te groeien

De baby’s worden gewikkeld in doeken en vervolgens staand in een kleine opening in de boom geplaatst. De opening wordt dan afgedekt met palmbladeren of een houten plank. Na verloop van tijd groeit de boom en sluit de opening zich, waardoor het lichaam van het kind volledig wordt opgenomen in de boom en de ziel de kans krijgt om door te groeien. Dit wordt gezien als een symbolische vereniging van de baby met de natuur en een terugkeer naar het leven. De babygraven van de Toraja zijn een aangrijpend en ontroerend aspect van hun unieke begrafenisrituelen en getuigen van de diepgaande spiritualiteit en respect voor de natuur die centraal staan in hun cultuur.

Ontdekkingstocht: Sulawesi per Brommer

Hoe indrukwekkend en bijzonder de culturele gebruiken van de Toraja ook zijn, waar wij het meest van genieten en waar we maar geen genoeg van kunnen krijgen, is het adembenemend mooie berglandschap met rijstterrassen en tropisch regenwoud. Tussen deze landschappen liggen dorpen vol met Tongkonan huizen. De uitgestrekte terrassen bedekken de vruchtbare valleien en heuvels. Op de hoger gelegen delen staan de terrassen onder water, terwijl op de lager gelegen terrassen geoogst wordt. Alles ertussenin is bedekt met een smaragdgroene waas van rijsthalmen in verschillende fasen van groei.

Het adembenemend mooie berglandschap met rijstterrassen en tropisch regenwoud is waar wij het meest van genieten en waar we maar geen genoeg van kunnen krijgen

Deze rijstterrassen zijn niet alleen een belangrijk kenmerk van de regio, maar ook een essentieel onderdeel van de levenswijze van de lokale bevolking. De rijstbouw in Toraja is voornamelijk kleinschalig en volgt traditionele methoden. Machines worden niet gebruikt; ploegen, planten en oogsten, alles gebeurt met de hand door de hardwerkende mensen. Met kegelvormige hoofddeksels van bamboe of palmbladeren werken zij in de modder onder een brandende tropische zon op het land. Over een periode van honderden en misschien wel duizenden jaren is een landschap ontstaan van terrassen die hele valleien bedekken. Een fotogenieker landschap dan dit bestaat bijna niet.

Elke dag toeren we met onze brommer over kleine wegen en paden. We volgen kronkelende wegen helemaal naar boven. Terwijl de ochtendmist langzaam optrekt, kijken we uit over het spectaculaire landschap van volledig met rijstterrassen gevulde valleien. In de verte zien we donkere wolken hun regen lozen boven het tropisch regenwoud. Tussen de knetterende brommers toeren we verder en verder. Af en toe moeten we tanken en kopen we een liter groene vloeistof uit een glazen fles die overal te koop zijn. We zien waterbuffels afkoelen in modderig water en aan het einde van de dag weer schoongespoeld worden door hun trotse eigenaren.

We zijn al weken in Indonesië en nog steeds vinden we Indonesiërs één van de leukste volkeren die er zijn

We rijden door dorpen waar we iedereen begroeten met ‘selamat pagi’ of een simpel ‘halo’ en waar we worden beloond met een goudeerlijke lach. Vaak zonder al te veel tanden, maar altijd oprecht en gemeend. We zijn al weken in Indonesië en nog steeds vinden we Indonesiërs één van de leukste volkeren die er zijn. Na al die weken zijn we maar een paar eilanden verder, maar hebben we een variëteit aan natuur en cultuur ervaren die ons nieuwsgierig heeft gemaakt na de overige 16.000 eilanden in de Gordel van Smaragd.