Ontbijten doen we op het zonnige dakterras van hotel Chez Jacob. Beneden rijden de mensen op hun ezels naar hun akkers in de oase. Chez Jacob serveert het beste ontbijt dat wij in Marokko hebben mogen ontvangen: schaaltjes vol verse jam en honing om de pannenkoeken mee in te smeren en op koffie en thee wordt niet bezuinigd. Hierna zijn we klaar voor een wandeling door de omgeving. De lemen bebouwing van ksar Tamnougalt is deels ingezakt en ingestort. Het is een doolhof door poorten, kleine hoekjes en loze ruimten. Sommige huizen zijn nog bewoond. Dat is te zien aan het elektriciteitskastje naast de poort of deur. Het is aan de façade niet te zien wat er aan de andere kant gebeurt, hoe groot de woning daar achter is. Achter een ingezakte muur kan best een paleis schuil gaan! We staan in een ruïne zonder dak, terwijl er achter een venster muziek klinkt. Roedels honden zwerven door de stoffige straten. Ezels vervoeren de mannen en vrouwen van Tamnougalt naar hun akkers in de oase langs de Oued Draa, met 1.100 km de langste rivier van Marokko. De akkers zijn met lemen muren van elkaar gescheiden. Veel mensen hebben hun akker afgesloten met een deur van hout, blik of elk ander materiaal dat voorhanden is. Een uitgebreid netwerk van irrigatiekanalen distribueert het water van de rivier naar de individuele akkers. Overal staan de multifunctionele dadelpalmen, die naast voedsel ook brandhout en bouwmaterialen leveren. Men is er dan ook erg zuinig op. De enige dadelpalmen die worden gekapt, zijn de palmen die geen dadels geven. De dode bladeren worden voortdurend verwijderd en dienen als brandstof. In sommige palmen hangen nog dikke trossen dadels. Het overgrote deel van de mensen is ontspannen en vriendelijk. Een paar vieze kinderen bedelen om ‘bonbon, stylo, dirham’. Negeren werkt. Het blijft gelukkig een uitzondering. Het overgrote deel van de kinderen begroet ons enthousiast met een bonjour, een lach en een zwaai.

Het is een mooie dag met een bijna donkerblauwe lucht. De dreigende, kleurloze lucht van de vorige dag is verdwenen. Het landschap is een beetje surrealistisch. De half ingestorte en ingezakte bruin lemen bebouwing contrasteert enorm tegen de diep blauwe lucht. De wuivende palmen met hun diepgroene kleuren en de bloesemdragende pruimen vormen de voorgrond. Op de achtergrond staan de rood-paars-bruine kliffen van de Jebel Sarhro. Duizenden vogels noemen dit lustoord hun huis en laten dit met luid gekwetter aan iedereen weten. Als er zo iets is geweest als de ‘Hof van Eden’, dan zal de aanblik daarvan niet veel hebben afgeweken van het plaatje waar wij nu onderdeel van zijn.

Tamnougalt bestaat uit vier, volledig uit leem opgetrokken ‘ksars’, die langzaam inzakken en tot stof aan het vergaan zijn. De laatste jaren is er een nieuwe kern ontstaan. Hier geen gebruik van leem, maar karakterloze lage betonnen gebouwen. De inwoners van Tamnougalt trekken echter graag naar deze woningen, omdat de oude lemen huizen te veel reflecteren aan armoede. Tamnougalt is ontstaan langs de karavaanroute tussen Timbuktu en Marrakesh. De bouwstijl was er op gericht bescherming te bieden tegen het extreme klimaat van de Sahara en als verdediging tegen indringers van alle soorten en maten. De eerste ‘ksar’ was bestemd voor de belangrijke bewoners, die zich rond de versterkte ‘kashba’ vestigden. De tweede kern was bestemd voor de arbeiders en de slaven. De kooplieden hadden hun eigen ‘ksar’, net als de Joden. De karavaanroute liep er dwars doorheen. Naar het schijnt werden hier in de jaren vijftig van de 20e eeuw nog slaven verhandeld, die waren geroofd uit de zuidelijke delen van de Sahara. Wij vinden het hier erg fijn en bijzonder. Het is een plaats met een indrukwekkende ligging en een vriendelijke bevolking. De vrouwen hier worden echter geacht niet in aanraking te komen met andere mannen. We komen ze dan ook niet tegen, behalve dan op grote afstand op de velden. De huizen zijn ook zo ontworpen dat de gasten niet in aanraking kunnen komen met de vrouwen van het huis.